در اینبخش همه ی چیز درباره حادثه چرنوبیل را مرور می‌کنیم، فاجعه چرنوبیل کـه در دهه هشتاد میلادی اتفاق افتاد بدترین حادثه هسته ای در تمام تاریخ می‌باشد. این حادثه در نیروگاه چرنوبیل ودر کشور اوکراین اتفاق افتاد، البته در ابتدا این حادثه و خسارات آن توسط دولت جماهیر شوروی پنهان شد اما فاجعه بـه حدی بود کـه بـه تمام کشور هـای همسایه اوکراین خسارت زد.
چرنوبیل کجاست؟
چرنوبیل شهری در اوکراین اسـت کـه در استان کیف پایتخت اکراین ودر نزدیکی مرز بلاروس قرار دارد. این شهر بعلت حادثه چرنوبیل کـه در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل کـه در ۱۴.۵ کیلومتری این شهر قرار داشت رخ داد خالی از سکنه شد. این حادثه در 26 اپریل 1986 میلادی «دقیقا 25 سال پیش در چنین روزی» در رآکتور عدد ۴ نیروگاه چرنوبیل اوکراین کـه از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد.
از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده اسـت. استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف صلح آمیز، در کنار منافع و مزایای بسیاری که برای کشور‌ها بـه ارمغان می‌آورد، خطرات و چالش‌های بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممکن اسـت با خود در پی داشته باشد، بـه خصوص زمانی که بـه کارگیری انرژی هسته‌ای از قالب کنترل شده خارج شود.
هرگونه کوتاهی و اهمال کاری دراین خصوص، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست بـه همراه خواهد داشت. یک انفجار هسته‌ای ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواکتیو از رآکتورهای آسیب دیده یا فرسوده نیروگاه‌ها یا مراکز فناوری هسته ای، بروز آلودگی رادیواکتیو در حین حمل، جابه جایی و ذخیره سازی سوخت و آشغال اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت.
تشعشعات ساطع شده از هسته اتم‌های رادیواکتیو یا انفجار کنترل نشده ناشی از هم جوشی «fusion» یا شکافت «fission» هسته ای، خطرهایی برای انسان و محیط زیست بـه دنبال دارد که بـه خطرات هسته‌ای «nuclear hazards» مشهور اسـت. بیشتر مـا درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیده ایم؛ 26 اپریل 1986 ساعت 1:24 صبح، شعله‌ای رنگین کمانی بـه اوج 1000 متری آسمان اوکراین زبانه کشید.
راکتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود. نشان از این واقعه بود کـه نبرد چرنوبیل آغاز شده بود. 8 ماه، 800 هزار سرباز جوان، معدنکاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و کنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش میکردند تشعشعات را کنترل کنند، آرامگاه‌ای سنگی دورتادور راکتور ویران شده بسازند و مهم تر از همه ی اینکه دنیا را از انفجاری دیگر نجات دهند.
انفجار اتمی ثانویه، ناشی از واکنش‌های زنجیره‌ای مهیب، 10 برابر قویتر از هیروشیما، هر لحظه تهدید می‌کرد که نه تنها کل اوکراین بلکه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو کند! رقابتی علیه زمان که نخستین شرکت کنندگان نبرد چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند کرد. اروپا در آستانه فاجعه بود. این حادثه با هزینه‌ای بالغ بر 200 میلیارد دلار پرخرج ترین حادثه تاریخ بـه شمار میرود.
چگونگی بروز حادثه چرنوبیل
در 25 و 26 آوریل 1986 متصدیان راکتور برای انجام آزمایشی سیستم ایمنی راکتور را غیر فعال کردند «کندکننده‌های نوترون را ازآن خارج کردند». نتیجه آن راکتوری بدون کندکننده مناسب و از بازرسی خارج شدن آن بود. بدون توانایی در نظارت رآکتور، دمای آن بـه حدی رسید کـه بیشتر از حرارت خروجی طرح ریزی شده بود.
10:11 شب 25 آوریل 1986
نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست را دریافت نمود و نیروگاه شروع بـه کاهش قدرت رآکتور عدد چهار تا 30 درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد نخستین اشتباه زمانی بود کـه نظارت کننده رآکتور بـه اشتباه و بر اثر عدم تنظیم کردن میله‌های جذب نوترون نیروی راکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد.
در این جا بود کـه پرسنل دومین اشتباه خودرا انجام دادند و تقریبا تمامی میله‌های نظارت را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند زمانی اسـت کـه اتومبیلی را در آن واحد هم گاز داد و هم ترمز گرفت. دراین زمان و باوجود نبود میله‌های بازرسی کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور بـه 7درصد افزایش پیدا نمود.
1:24 صبح
یک انفجار اولیه پوشش 1000 تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب داغ هموار کرد و این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن، کـه ممکن اسـت حاصل ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده و زیرکونیوم و یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد.
انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و 25درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت «کندکننده» سوزان و مواد داغ هسته کـه در اثر انفجار بیرون ریخته بود، باعث ایجاد حدود 30 آتش سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد 3نیز میشد کـه مجاور واحد4 واقع شده بود.
عواقب حادثه چرنوبیل
تعداد زیادی از کارکنان تأسیسات در عرض چند ساعت نشانه‌های دریافت تشعشع رادیو اکتیو را نشان دادند. عده زیادی کارمند و آتشنشان کـه بدون محافظ مشغول بکار بودند، بیشتر بـه خاطر شروع آتش سوزی در سقف واحد 3 بود کـه پیشبینی‌های ایمنی را نادیده گرفتند. عده افرادی کـه در بیمارستانها بستری شدند، تا ساعت6 صبح بـه 108 و تا پایان روز اول بـه 132نفر رسید.
پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات بـه امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد بتدریج ابرهای آلوده بـه نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد کـه بخش‌های وسیعی از اروپا بـه مواد رادیواکتیو آلوده شود. در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شدند.
اگر چـه در آن سال مقامات اتحاد جماهیر شوروی سابق در آن زمان، پخش هرگونه خبری را در مورد این فاجعه بـه شدت ممنوع ساختند اما در مقایسه جوامع بشری، فاجعه چرنوبیل دهشتناک ترین فاجعه تکنوژنیک انسانی در تمام تاریخ بـه شمار می آید. نتایج فاجعه در نیروگاه چرنوبیل از تاریخ 27 آوریل 1986 تحت ریاست کمیسیون دولتی شوروی آغاز شد.
این عملیات از نیمه دوم روز 30 آوریل شروع شد و تا سال1991ادامه یافت. در نخستین گام یک منطقه انزوا در محدوده 30 کیلومتری اطراف نیروگاه چرنوبیل تعیین شد. از 27 آوریل سال 1986 حکومت اوکراین ساکنین شهر هـای پریپیتت و چرنوبیل، و روستاهای داخل منطقه 30 کیلومتری «حدود 100 هزار نفر» رابه خارج این محدوده انتقال داد.
مخفی کردن اطلاعات مربوط بـه فاجعه چرنوبیل باعث شکل‌گیری و گسترش شایعات باور نکردنی پیرامون نتایج فاجعه شد. ریاست شوروی از پذیرش همکاری بین المللی برای انجام عملیات امحاء نتایج فاجعه هسته‌ای امتناع کرد. تنها درسال 1989 بود کـه حکومت شوروی از آژانس انرژی اتمی بـه منظور محاسبه کارشناسی عملیات امحاء، تقاضای کمک کرد.
فاجعه چرنوبیل وضعیت تشعشع در محدوده‌های تعداد زیادی از کشور هـای اروپایی رابه شدت تغییر داد کـه در ماه می‌سال1986 در تمامی کشور هـای نیمکره جنوبی، در اقیانوسهای آرام، اتلانتیک و منجمد شمالی ملاحظه میشدند. هیچکس دقیقا نمی داند بر اثر این انفجار، از 180 تن سوخت هسته‌ای موجود چـه میزان آن وارد اتمسفر شد.
باوجود گذشت 25 سال از این فاجعه حدود 9 میلیون نفر در نواحی آلوده بـه رادیواکتیو چرنوبیل سکونت دارند و پیشبینی کارشناسان انگلیسی گویای این مسئله تلخ اسـت کـه حدود 66 هزار نفر دیگر بعلت ابتلا بـه سرطان که انفجار نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل باعث آن شده اسـت در سال‌هـای آینده جان خودرا از دست خواهند داد که این میزان 15 برابر پیشبینی‌های سازمان ملل اسـت.
بلافاصله پس از حادثه، چند نفر از مردم کشته شدند؟
انفجار اولیه منجر بـه مرگ دو نفر از کارگران شد اما 28 آتشنشان و کارگرانی که راکتور را تمیز کردند تنها در فاصله سه ماه بعد از حادثه بدلیل بیماری‌های ناشی از پرتوهای رادیواکتیو و ایست قلبی جان سپردند.
چند نفر از منطقه حادثه تخلیه شدند؟
همه ی ساکنان شهر پریپیات با جمعیت بیش از 49 هزار نفر که در فاصله سه کیلومتری نیروگاه قرار داشتند در ظرف 36 ساعت تخلیه شدند. در هفته‌ها و ماه‌های بعد 67 هزار نفر از ساکنین منطقه جابه‌جا شدند و بـه جاهایی که دولت برایشان درنظر گرفته بود رفتند. بـه‌طور کلی، تخمین‌زده شده که نزدیک بـه 200 هزار نفر در اثر حادثه چرنوبیل وادار بـه تغییر مکان شدند.
تأثیرات حادثه چرنوبیل بر سلامت افرادی که در دسترس پرتوهای رادیواکتیو قرار گرفته بودند چـه بود؟
حداقل 1800 مورد سرطان تیروئید کودکان در میان جوانان 14-0 ساله گزارش شد. این میزان سرطان تیروئید خیلی‌خیلی بیشتر از میزان طبیعی آن اسـت. غده تیروئید کودکان بـه شدت تحت‌تأثیر پرتوهای رادیواکتیو عنصرید اسـت. این قضیه باعث می شود سرطان بـه اسانی در کودکان آغاز شود و آنرا می شود هم با جراحی و هم با دارو درمان کرد.
مطالعات وضعیت سلامت روی کارگرانی که وظیفه تمیز کردن راکتور را برعهده داشتند نشان داد ارتباط مستقیمی بین در دسترس پرتوهای رادیو اکتیو قرار گرفتن و بروز سرطان در انها وجوددارد. تأثیرات روانشناختی حادثه چرنوبیل نه تنها در آن زمان بلکه هنوز هم ادامه دارد. بلافاصله بعد از حادثه خودکشی‌های زیادی انجام شد. افراد زیادی بـه الکل معتاد شدند و افسردگی افزایش پیدا کرد.
چه عناصر رادیواکتیوی وارد محیط اطراف شدند؟
بیشتر از 100 عنصر رادیو اکتیو بعد از انفجار چرنوبیل وارد منطقه شدند. البته اکثر این عناصر نیمه عمر کوتاهی داشتند و خیلی زود پرتوزایی خودرا از دست دادند. ید، استرانسیوم و سزیوم خطرناک‌ترین عناصری بودند که آزاد شدند و بـه ترتیب نیمه عمری برابر با 8 روز، 29 سال و 30 سال داشتند.
بهمین دلیل ایزوتوپ‌های استرونتیوم – 90 و سزیوم – 137 هنوز در منطقه موجود هستند. همان طور که ید باعث سرطان تیروئید میشود، استرونتیوم هم لوسمی یا سرطان خون ایجاد می‌کند. سزیوم هم عنصری بود که بیشتر از همه ی عناصر پراکنده شد و بیشتر از همه ی انها هم در طبیعت باقی میماند. این عنصر بقیه اعضای بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و کار کبد و طحال را مختل می‌کند.
منطقه ای که تحت تأثیر پرتوها قرار گرفت چقدر بزرگ بود؟
منطقه‌ای درحدود 150 هزار کیلومتر مربع در بلاروس، روسیه و اوکراین آلوده شد. این منطقه فضایی بـه شعاع 500 کیلومتر در شمال نیروگاه را تشکیل می‌داد. منطقه‌ای بـه شعاع 30 کیلومتر دورتادور نیروگاه هم بعنوان “منطقه ورود ممنوع” تعیین شده و هیچکس حق زندگی در آنرا ندارد. پرتوهای رادیواکتیو در کل نیمکره شمالی بـه وسیله باد و طوفان‌ها پراکنده شدند که البته میزان آن ها چندان قابل توجه نیست.
آیا بقیه کشورهای اروپایی هم تحت تأثیر پرتوها قرار گرفتند؟
کشورهای اسکاندیناوی و دیگر قسمت‌های جهان هم تحت‌تأثیر پرتوهای رادیواکتیو قرار گرفتند. سزیوم و دیگر ایزوتوپ‌های رادیواکتیو توسط باد بـه شمال یعنی کشورهای سوئد، فنلاند و دیگر کشورهای نیمکره شمالی رفتند.
در سه هفته اول پس از زمین لرزه اتمی، میزان پرتوها در نقاط مختلف جو در سراسر جهان بیش از حد معمول بود. اما این پرتوها خیلی زود کاهش یافتند. هیچ تحقیقی نتوانست رابطه مستقیمی بین حادثه چرنوبیل و افزایش خطر سرطان و دیگر مشکلات را در کشورهای اوکراین، بلاروس و فدراسیون روسیه برقرار کند.
امکان دارد که از منطقه بازدید کرد؟
منطقه چرنوبیل را می شود بازدید کرد. حتی منطقه ممنوعه را که در واقع دایره‌ای بـه شعاع 30 کیلومتر دور نیروگاه اسـت و البته هم اکنون همه ی راکتورها بسته هستند. هرچند هنوز بعضی ایزوتوپ‌ها در فضای منطقه وجود دارند و از خودشان پرتو ساطع میکنند. اگر بـه مدت کوتاهی در دسترس این پرتوها قرار بگیرید زیاد خطرناک نیستند.
بعضی از ساکنان منطقه ممنوعه با اراده و تصمیم خودشان بـه خانه‌هایشان برگشته‌اند ودر مناطقی زندگی میکنند که میزان پرتوهای رادیو اکتیو در آن بیشتر از حد معمول اسـت. هرچند، این چندان کشنده نیست. قرار گرفتن در دسترس پرتوها برای مدت کوتاهی خیلی کم خطرناک‌تر از قرارگرفتن در مقابل حجم عظیمی از پرتوهای رادیواکتیو در یک لحظه اسـت.
در مقایسه چرنوبیل با انفجار بمب اتمی در هیروشیما و ناکازاکی کدام قویتر بودند؟
حادثه چرنوبیل تقریبا 400 بار قویتر از بمبی بود که در هیروشیما منفجر شد. هرچند بمب‌های اتمی که توسط کشورهای مختلف بـه صورت آزمایشی در فاصله سال‌های 1960 تا 1970 منفجر شدند، 100 تا 1000 برابر بیشتر از چرنوبیل ماده رادیواکتیو وارد طبیعت کردند.
ساکنین قدیمی چرنوبیل هم اکنون در چـه وضعیتی بـه سر می برند؟
187 گروه کوچک از مردم در حال حاضر در منطقه ممنوعه زندگی میکنند. عده کمی از ساکنین خواسته‌اند که بـه این منطقه برگردند اما بـه کودکان اجازه داده نشد که دراین منطقه زندگی کنند. اکثر مردمی که کوچ کردند در شهرهایی که تازه ساخته شده مثل اسلاووتیچ زندگی میکنند و امروز کـه 25 سال از حادثه چرنوبیل می‌گذرد، بـه نظر می رسد کـه شهر چرنوبیل هم چون شهر ارواح خالی از سکونت اسـت.
حالا که نیروگاه کاملاً بسته شده چـه اتفاقی برای آن می‌افتد؟
15 دسامبر سال 2000، آخرین راکتوری هم که در چرنوبیل مشغول فعالیت بود بسته شد و پروژه انهدام آغاز گشت. دراین پروژه همه ی سوخت‌ها و آشغال‌ها جابه‌جا ودر جای امنی انبار میشوند و تمامی نیروگاه و منطقه اطراف شامل هر ذره آب یا هردانه خاک که ممکن اسـت آلوده بـه رادیواکتیو باشد پاکسازی می شود.
هم اکنون 3 راکتور غیرفعال در چرنوبیل وجوددارد که زمان درنظر گرفته شده برای پروژه پاکسازی انها چندین دهه اسـت. این پروژه تحت نظارت دولت اوکراین انجام میشود و آژانس بین المللی انرژی اتمی هم با ارائه خدمات مهندسی، برنامه‌ریزی و مشاوره‌ای بـه اوکراین کمک خواهد کرد. سرنوشت راکتور چهارم که باعث حادثه سال 1986 شد هنوز مشخص نیست.
وضعیت لایه محافظتی که روی راکتور چهارم کشیده شده چطور اسـت؟
باوجود هزاران وضعیت خطرناک و پیچیده، هزاران کارگر، این لایه را درست کردند. این لایه در فاصله 6 ماهه بعد از انفجار در حالی که پرتوهای رادیو اکتیو در حداکثر میزان خود بودند توسط کارگران ایجاد شد.
سقف سیمان و فولادی سنگین با آخرین تکنولوژی ساخته شد و تعمیرات و بازسازی‌های زیادی هم مثل تهویه و قوی‌سازی سقف روی آن انجام شد. بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه برای پروژه این لایه محافظتی در هشت یا نه سال آینده، 765 میلیون دلار در اختیار بنیاد لایه محافظتی چرنوبیل قرار داده اسـت.
مینی سریال 5 قسمتی و دیدنی چرنوبیل
درسال ۲۰۱۹، شبکه اچ‌بی‌او، مینی سریالی با نام چرنوبیل با موضوع این فاجعه ساخت کـه بـه سرعت با استقبال مواجه شد و با پخش قسمت سوم، بـه رتبه ی اول از ۲۵۰ سریال برتر جهان در آی‌ام‌دی‌بی رسید. مدتی می شود کـه پخش سریال Chernobyl «چرنوبیل» آغاز شده و تنها یک قسمت تا پایان این سریال تحسین شده باقیمانده اسـت.
سریال چرنوبیل محصول مشترک شبکه HBO با شبکه اسکای اسـت کـه خیلی زود توانسته نظر منتقدان و بینندگان رابه خود جلب کند و رکورد هـای متعددی را نیز بشکند. حال در جدید ترین اخبار سینما و تلویزیون، سریال Chernobyl رتبه نخستین بیشترین امتیازدهی کاربران IMDB را نیز بنام خود ثبت کرده اسـت. مدتی میشود کـه سریال Game of Thrones «بازی تاج و تخت» دیگر در صدر این لیست قرار ندارد.
فصل هشتم و پایانی این سریال باعث نزول رتبه و امتیاز این سریال در IMDB شده اسـت. حال طبق آمار منتشر شده، سریال Chernobyl تا بـه امروز نمره ۹.۷ را از کاربران IMDB دریافت کرده و تا بـه امروز نزدیک بـه ۵۲ هزار نمره برای این سریال دراین وب‌سایت ثبت شده اسـت. شـما در ادامه می توانید رتبه ۱۰ سریال برتر IMDB از نگاه کاربران این وب‌سایت را مشاهده کنید:
1= سریال Chernobyl با نمره ۹.۷
2= مستند Planet Earth II «سیاره زمین ۲» با نمره ۹.۵
3= سریال Band of Brothers «جوخه برادران» با نمره ۹.۵
4= مستند Planet Earth «سیاره زمین» با نمره ۹.۴
5= سریال Breaking Bad «برکینگ بد» با نمره ۹.۴
6= سریال Game of Thrones با نمره ۹.۴
7= مستند Our Planet «سیاره مـا» با نمره ۹.۴
8= سریال The Wire «وایر» با نمره ۹.۳
9= مستند Cosmos «کیهان» با نمره ۹.۳
10= مستند Blue Planet «سیاره آبی» با نمره ۹.۳
در آخر این گزارش عکس‌هایی از چرنوبیل را قبل و بعد از حادثه انفجار میبینیم.
هتل بلاک
این هتل کـه برای میزبانی بازدیدکننده‌ها از منطقه ساخته شده بود، یک مجتمع لوکس بـه حساب می‌آمد کـه از تکنولوژی‌ها و سازه های جدید و هیجان انگیز بهره گرفته بود. در گذشته ودر حیاط روبرویی آن گل‌های زیادی را میشد دید کـه بادقت کاشته شده بودند.
اما پس از حادثه چرنوبیل، هتل دیگر مانند قبل نبود، گیاهان از بین رفتند و بجای آن‌ها درختانی هستند کـه خودشان رشدکرده‌اند، دیواره‌های هتل ترک خورده و آسیب دیده اسـت. این یک واقعیت اسـت کـه هنوز هم اثرات هسته‌ای در منطقه وجوددارد و آب و خاک آنرا آلوده می کند.
خانه های معمولی
در خیابان‌های پریپیات کـه کـه در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای واقع شده، پیش از این اتفاق زندگی جریان داشت، تعداد زیادی از کسانی‌کـه در نیروگاه کار میکردند دراین شهر زندگی می کردند ودر عکس سمت چپ زندگی در شهر جریان دارد، اما پس از فاجعه انفجار همه ی‌چیز تغییر می کند، علاوه بر این کـه شهر متروکه میشود، در شهر درخت‌هایی نامنظم رشد میکنند و چیزی مانند خاک نرم روی ساختمان‌ها نشسته اسـت.
یک روز عادی در پریپیات
دراین عکس کـه پس از فاجعه چرنوبیل از شهر گرفته شده اسـت، خانه‌هایی آرام را میبینید کـه برف روی آن‌ها نشسته؛ اما حتی در عکس هم می توان مرگ را حس کرد کـه در شهر وجوددارد.
یک خیابان معمولی
خیابانی کـه مشخص اسـت روزگاری پر جنب و جوش بوده و زندگی در آن جریان داشته، دیگر شکل سابق را ندارد. با این کـه تیر چراغ برق‌ها همان گونه سرجای خودشان هستند، اما شهر از انرژی خالی شده و دیگر کسی بخواهد دراین منطقه راه برود، باید با لباسهای کاملا ایمنی باشد.
- جمعه ۲۴ خرداد ۹۸
